دانلود مقاله مبانی محیط زیست با فرمت ورد ودر 105 صفحه قابل ویرایش

قسمتی از متن مقاله

فهرست مطالب

 

 

1 مقدمه -

2 مباني محيط زيست 1

3 بحران هاي زيست محيطي و آشنايي يا محيط زيست ايران 10

4 آلاينده هاي زيست محيطي و روش هاي كنترل(آب- هوا- خاك – صوت) 22

5 قوانين و مقررات محيط زيست ايران 51

6 اقتصاد و محيط زيست 58

7 دين اسلام ومحيط زيست 62

8 نقش مشاركت در توسعه فرهنگ محيط زيست 78

9 دستورات كاربردي و الگو هاي صحيح مصرف براي حفظ محيط زيست 108

10 منابع

 

 

 

 

 

 

مقدمه

اصل عمومی بودن حفاظت از محیط زیست ، همگانی بودن آموزش محیط زیست را در ضمیر خود نهفته است . همگانی بودن آموزش و آگاه سازی اجتماعی در رابطه با حفاظت از محیط زیست مورد تأکید سازمانها کنوانسیون های بین المللی ، دولت ها و افکار عمومی است . منظور از همگانی بودن آموزش هر دو فرآیند یادگیری و یاد دهی است. به دلیل تقسیم کار در زندگی اجتماعی عصر حاضر و ایجاد سازمان های تخصصی ، انتظار این است که هر سازمانی مسئولیت حوزه مرتبط با عنوان و وظایف خود را به تنهایی بر عهده گیرد . به همین دلیل انتظار اولیه این است که سازمان حفاظت محیط زیست نیز به تنهایی مسئولیت یاددهی و دانش افزایی محیط زیست را عهده دار شود . ولی این انتظار با اصل عمومی بودن حفاظت از محیط زیست درتعارض است.علاوه بر آن با واقعيت محيط زيست كه مفهومي به گستره نظام هستي كليه مخلوقات خداوندي ، منظومه شمسی، زیست کره و انواع اکوسیستم ها است انطباق ندارد و نیز با رویکردهای حفاظت جهانی محیط زیست، قوانین و مقررات بین المللی و ملی از جمله منابع حقوق محیط زیست جمهوری اسلامی مغایرت دارد . لذا نهادهای مختلف اجتماعی نقش و وظیفه ای در رابطه با آموزش محیط زیست و به تبع آن در حفاظت از محیط زیست دارند .

نیروهای مقاومت بسیج با توجه به طیف گسترده و نقش بسیار مؤثری که در حفاظت از محیط زیست دارند بی شک همواره یکی از گروه های هدف در آموزش های زیست محیطی می باشند.

از این رو طرح زیست یاران بسیجی با همکاری سازمان حفاظت محیط زیست و سازمان بسیج سازندگی با هدف کلی حفاظت از محیط زیست توسط نیروهای بسیج تهیه شده است . یکی از اهداف این طرح ارایه آموزش های مناسب و مرتبط در خصوص مسایل زیست محیطی به نیروهای بسیج و گسترش و اشاعه فرهنگ زیست محیطی در میان این افراد می باشد .

این مقاله به ارایه مطالبی پیرامون مبانی محیط زیست ، بحران های زیست محیطی و آشنایی با محیط زیست ایران، آشنایی با آلودگی های زیست محیطی و روش های کنترل (آب ، هوا ، خاک ، صوت)، قوانین و مقررات محیط زیست ایران، اقتصاد محیط زیست، دین اسلام و محیط زیست، نقش بسیج در حفاظت از محیط زیست از طریق آموزش های زیست محیطی و مشارکتهای مردمی و دستورات کاربردی و الگوهای صحیح مصرف برای حفظ محیط زیست ، پرداخته است .

با امید به اینکه مطالب ارایه شده مؤثر و مفید واقع گردد و شاهد برنامه های مستمر آموزشی محیط زیست با سازمان بسیج سازندگی باشیم دبير كار گروه بند الف ماده 64

اداره كل حفاظت محيط زيست استان اصفهان

ÿ این بخش به منظور آشنایی با بعضی از مهمترین واژه ها و مفاهیم زیست محیطی تنظیم شده است و بطور کلی کسب دانش پایه ای درباره محیط زیست و مسایل آن از اهداف اصلی آن می باشد .

 

1- تعریف محیط زیست : محیط زیست انسان عبارت است از مجموعه عوامل طبیعی و مصنوعی و اجتماعی که در اطراف او وجود دارد و بر زندگی اش تأثیر می گذارد و از او تاثیر می گیرد و به سه بخش کلی تقسیم می شود :

 

 

 

1-1- محیط زیست طبیعی : این بخش از محیط زیست شامل قسمتی از فضای کره زمین است که به دست بشر ساخته نشده است . مانند کوه ، جنگل ، دریا و . . .

محیط زیست طبیعی به دو بخش تقسیم می شود :

1-1-1- طبیعت بی جان : مانند آب ، هوا ، خاک و . . .

1-1-2- طبیعت جاندار : مانند گیاهان ، حیات وحش و . . .

 

1-2- محیط زیست مصنوعی : عبارت است از بخشی از محیط زیست که به دست بشر ساخته شده است . بطور کلی شهرهای ما با تمام محتویاتشان محیط زیست مصنوعی ما را تشکیل می دهند . خانه ها ، خیابان ها ، کارخانه ها ، مدارس ، فرودگاهها و . . . همگی از اجزای محیط زیست مصنوعی می باشند . عواملی نظیر آلودگی هوا و آب و زباله های کنار خیابان ها و . . . نیز جزء این بخش از محیط زیست محسوب می شوند چون حاصل فعالیت های انسان می باشند .

فرم و شکل محیط زیست مصنوعی حاصل نیروی فکر جامعه می باشد و از آن می توان به عنوان شاخصی برای شناخت طرز تفکر و فرهنگ هر جامعه بهره جست . بر پایه همین استدلال می توان از طریق بررسی تمیزی یا آلودگی یک شهر به کیفیت فرهنگی مردم آن شهر و میزان اهمیتی که برای بهبود کیفیت شرایط زندگی خود قائل هستند پی برد .

1-3- محیط زیست اجتماعی :

همه انسانهای اطراف ما اعم از خانواده ، همسایه ، همکار و ... محیط زیست اجتماعی ما را تشکیل می دهند . این بخش از محیط زیست دارای اهمیت فراوانی است زیرا زندگی انسان یک زندگی اجتماعی است و در سایه ارتباط با دیگران مفهوم پیدا می کند .

2- اکولوژی (محیط شناسی) :

اکولوژی یا محیط شناسی علمی است که به مطالعه روابط بین موجودات زنده با محیط اطرافشان می پردازد . اکولوژی مطالعه ساختمان و عمل طبیعت است . به فردی که به مطالعه روابط موجودات زنده با هم و با محیط اطرافشان می پردازد اکولوژیست یا محیط شناس گفته می شود .

3- بیوسفر (زیست سپهر) :

بیوسفر یا زیست سپهر به بخشی از کره زمین گفته می شود که در آن حیات وجود دارد . به عبارت دیگر : مجموع فضای اشغال شده بوسیله جانوران و گیاهان را بیوسفر یا زیست سپهر یا فضای زنده کره زمین می نامیم .

بيوسفر از اعماق درياها آزاد مي شود و تا طبقات بالاي جو ادامه مي يابد.

 

4- اکوسیستم (نظام زیستی)، ساختمان اکوسیستم و عمل آن :

4-1- تعریف اکوسیستم

وقتی مشاهده می کنیم مجموعه ای از موجودات زنده شامل گیاهان و جانوران در کنار هم و بر زمین مشترکی زندگی می کنند، این بدان معنی است که آن محیط به نیازهای آن موجودات زنده برای ادامه زندگی و بقا پاسخ می دهد. موجودات زنده و محیط اطراف آنها به گونه تفکیک ناپذیری با یکدیگر ارتباط دارند و برهم تاثیر می گذارند.

اکوسیستم یا نظام زیستی عبارت است از محیطی که از یک بخش زنده یعنی گیاهان و جانوران و یک بخش غیر زنده یعنی فضا و عناصر فیزیکی و شیمیایی تشکیل شده باشد.

به عبارت دیگر : ناحیه ای از طبیعت که منطقه عمل مشترک موجودات زنده و مواد غیر زنده می باشد و در آن ناحیه بخش زنده محیط (گیاهان و جانوران) با بخش غیر زنده آن با هم به مبادله مواد و انرژی می پردازند ، اکوسیستم یا نظام زیستی نامیده می شود . در مطالعه اکوسیستم ها باید به این نکته توجه کرد که هر مجموعه ای که شامل اجزا زنده و غیر زنده باشد و در آن جریان انرژی و گردش مواد صورت بگیرد این مجموعه را بدون توجه به اندازه آن باید یک اکوسیستم محسوب کرد . مثلاً کنده ای از یک درخت که به زمین افتاده و مجموعه ای از جانوران ریز را در خود پناه داده یا جامعه کوچکی مانند آنچه در یک برکه وجود دارد را می توان یک اکوسیستم محسوب کرد و از طرف دیگر کره زمین را یک اکوسیستم بسیار وسیع به حساب آورد .

 

4-2- ا نواع اکوسیستم :

اکوسیستم ها بطور کلی به 2 بخش تقسیم می شوند :

4-2-1- اکوسیستم آبی که شامل اقیانوس ها ، دریاچه ها ، رودخانه ها ، برکه ها ، تالاب ها و ... می باشد.

4-2-2- اکوسیستم خشکی که شامل جنگل ها ، کویرها ، مراتع ، بیابانها ، و ... می باشد .

4-3- ساختمان یک اکوسیستم :

هر اکوسیستم دارای 2 بخش زنده و غیر زنده می باشد.

گیاهان و جانوران بخش زنده اکوسیستم می باشند بخش غیر زنده اکوسیستم شامل فضایی است که گیاهان و جانوران در آن قرار دارند و عوامل فیزیکی و شیمیایی که در آن وجود دارد .

به عواملی نظیر درجه حرارت ، نور ، رطوبت ، بارندگی و ... عواملی فیزیکی گفته می شود .

عوامل شیمیایی اکوسیستم خود به 2 بخش تقسیم می گردد :

الف : مواد آلی شامل : ویتامین ها ، پروتئین ها ، چربی ها و ... می باشد.

ب : مواد غیر آلی که شامل : آب اکسیژن ، کربن ، نیتروژن و ... می باشد .

 

5- زیستگاه و آشیان اکولوژیکی :

به محل زندگی یک موجود زنده با تمام اجزاء زنده و غیر زنده ای که در آن وجود دارد، زیستگاه آن موجود زنده گفته می شود . زیستگاه عبارت از محلی است که برای پیدا کردن یک موجود زنده باید به آنجا رفت .

مثلاً برکه زیستگاه قورباغه و خاک زیستگاه کرم خاکی محسوب می شود .

آشیان اکولوژیکی عبارت است از نقشی که یک موجود در اکوسیستم ایفا می کند . مثلاً رفتارش در محیط به چه صورت است ؟ یا انرژی را چگونه مصرف و تبدیل می کند ؟ بنابراین « زیستگاه » نشانی محل زندگی موجود زنده و « آشیان » شغل و حرفه موجود زنده در اکوسیستم است .

6- سیر انرژی در اجزاء زنده کره زمین :

کره زمین را می توان به آزمایشگاه بسیار وسیعی تشبیه کرد که در آن یک سری فعل و انفعالات شیمیایی بصورت مداوم صورت می گیرد . انرژی لازم برای انجام این فعل و انفعالات از خورشید تامین می گردد . بنابراین گردش کار این آزمایشگاه وسیع ناشی از قدرت حرارتی خورشید است .

 

سیر انرژی در اجزاء زنده اکوسیستم زمین توسط 2 عمل فتوسنتز و تنفس صورت می گیرد .

6-1- فتوسنتز

فتوسنتز عبارت است از فرآیندی که در آن گیاهان سبز با استفاده از آب و دی اکسید کربن و نور خورشید در روز برای خود و سایر موجودات زنده ، غذا (قند) تهیه می کنند. این فرآیند فقط توسط گیاهان سبز و با حضور کلروفیل (سبزینه) صورت می گیرد . کلروفیل (سبزینه) ماده سبز رنگ گیاه است و حضور آن برای عمل فتوسنتز ضروری است .

فتوسنتز را می توان به صورت ذیل نشان داد :

 

 

 

 

انرژی خورشید اکسیژن + آب + قند آب + دی اکسید کربن کلروفیل

 

6-2- تنفس :

گیاه برای ادامه زندگی خود در شب ، مولکول های موجود قند را بوسیله اکسیژن می شکند و انرژی حاصل از آن را استفاده می کند . به چنین فرآیندی تنفس گفته می شود . تنفس نقطه مقابل یا عکس حالت فتوسنتز است یعنی قند با اکسیژن ترکیب می شود و با تولید آب و دی اکسید کربن مقداری انرژی آزاد می شود که مورد استفاده گیاه قرار می گیرد . تنفس را می توان به شکل زیر نشان داد :

 

انرژی آزاد می شود دی اکسید کربن + آب قند + اکسیژن

 

بنابراین در طبیعت ، همواره دو عمل فتوسنتز و تنفس بوسیله گیاهان در حال انجام است و انرژی به این طریق جریان می یابد .

 

7- زنجیره غذایی و شبکه غذایی :

همان طور که قبلاً توضیح دادیم گیاهان سبز با استفاده از انرژی خورشید و کلروفیل خود ، آب و دی اکسید کربن را به قند تبدیل می کنند و به این شکل غذای خود را از طریق فرآیند فتوسنتز می سازند . برخلاف گیاهان که از نظر ساختن غذای مورد نیاز مستقل هستند ، حیوانات خود به تنهایی نمی توانند انرژی و غذای لازم برای ادامه زندگی را تامین کنند و برای تهیه غذا و ادامه بقا به گیاهان وابسته می باشند.

در طبیعت نوعی زنجیره غذایی وجود دارد بدین ترتیب که مقداری از انرژی که مورد استفاده گیاهان قرار نمی گیرد به صورت انرژی شیمیایی در مولکول های آلی گیاهان ذخیره می شود و این انرژی در زنجیره غذایی از موجودی به موجود دیگر از طریق خوردن یا خورده شدن انتقال می یابد .

اولین حلقه زنجیره غذایی گیاهان سبز هستند . زیرا گیاهان سبز هم برای خود و هم برای سایر موجودات زنده غذا تولید می کنند و به همین دلیل به آنها تولید کنندگان زنجیره غذایی گفته می شود . بقیه حلقه های زنجیره غذایی را جانوران تشکیل می دهند و چون از غذای تولید شده بوسیله گیاهان استفاده می کنند به آنها مصرف کنندگان زنجیره غذایی گفته می شود .

مصرف کنندگان به 3 دسته تقسیم می شوند :

1- گیاه خواران 2- گوشتخواران 3- همه چیز خواران .

 

گیاه خواران به موجوداتی گفته می شود که مستقیماً از گیاه سبز تغذیه می کنند. مانند : گاو ، گوسفند ، خرگوش ، گورخر و ...

مثال : خرگوش è هویج

 

گوشتخواران به موجوداتی گفته می شود که از گیاه خواران تغذیه می کنند مثلاً شیر ، آهو را می خورد . گرگ ، سگ ، ببر و ... جزء گوشتخواران می باشند.

همه چیز خواران به موجوداتی گفته می شود که هم از گیاهان و هم از جانوران تغذیه می کنند . مانند انسان

آخرین حلقه از زنجیره غذایی را تجزیه کنندگان تشکیل می دهند . این گروه شامل باکتری ها ، قارچ ها ، میکروب ها ، و ... می باشند که از موجودات مرده و بقایای گیاهان و جانوران تغذیه می کنند . در حقیقت تجزیه کنندگان ، زباله های حاصل از اجساد موجودات زنده را تجزیه می کنند و مجدداً به عناصر اولیه تشکیل دهنده آنان مانند آب ، کربن ، اکسیژن و ... تبدیل می کنند و برای استفاده مجدد در اختیار گیاهان قرار می دهند . تجزیه کنندگان ، رفتگران طبیعت هستند و وجود آنها در طبیعت برای استمرار چرخه تبدیل گردش مواد و انرژی ضروری است .

شکل زیر یک زنجیره غذایی بسیار ساده را نشان می دهد :

گوشتخوار (مصرف کننده دوم)-گیاه خوار (مصرف کننده اول) -گیاه سبز (تولید کننده)

í ê î

تــجـزیـه کـنـنـده

ê î

مــواد مـعــد نـی

مثال های زیر هر کدام نمونه هایی از یک زنجیره غذایی ساده می باشند :

 

(1) شاهین à مار à قورباغه à حشرات ریز à گیاه

 

(2) انسان à گوسفند à گیاه

 

همان طور که می دانیم هیچ موجود زنده ای منحصراً از یک نوع موجود تغذیه نمی کنند بلکه هر موجودی ممکن است از چند موجود دیگر به عنوان غذا استفاده کند ولی در همه زنجیره های غذایی اولین حلقه مشترک است و از گیاهان تشکیل شده است . مثلاً در 2 زنجیره بالا در ابتدا هر دو زنجیره گیاه وجود دارد بنابراین این دو زنجیره باهم در ارتباط می باشند .

مجموعه ای از زنجیره های غذایی که باهم در ارتباط هستند یک « شبکه غذایی » نامیده می شوند . شکل زیر یک شبکه غذایی ساده را نشان می دهد :

 

8- سیر مواد در چرخه های زمین- شیمیایی- زیستی(بیوژئوشیمیایی) :

زندگی روی کره زمین همان طور که به جریان انرژی وابسته است با گردش بعضی از مواد نیز ارتباط دارد . گردش این مواد چرخه ای را بنام چرخه بیوژئوشیمیایی یا چرخه زمین - شیمیایی- زیستی ایجاد می کند که در آن چرخه ، مواد دائماً از بخش غیر زنده اکوسیستم جدا می شوند و به بدن موجودات زنده اکوسیستم انتقال می یابند و پس از مرگ موجودات زنده بوسیله تجزیه کنندگان مجدداً به بخش غیر زنده اکوسیستم باز می گردند و چنین گردشی همیشه ادامه دارد و جریان مواد بصورت یک سیستم کاملاً بسته در اکوسیستم زمین دور می زند .

بطور کلی سه نوع چرخه بیوژئوشیمیایی در کره زمین وجود دارد :

8-1- چرخه هیدرولوژیکی یا چرخه آب که در برگیرنده گردش آب در طبیعت است.

8-2- چرخه عناصر گازی شکل که شامل چرخه های کربن ، نیتروژن و اکسیژن می باشد .

8-3- چرخه رسوبی که شامل چرخه های فسفر ، گوگرد ، منیزیم و ... می باشد .

 

 

 

 

 

 

 

8-1- چرخه آب و اهمیت آن

آب مایع حیات است و نقش بسیار قابل توجهی در کره زمین ایفا می کند . بیش از 70 درصد از وزن موجودات زنده را آب تشکیل می دهد . فضانوردانی که کره زمین را از فضای خارج از جو مشاهده کرده اند ، آن را سیاره ای آبی رنگ توصیف می کنند چون 70 درصد از سطح کره زمین را اقیانوس ها پوشانده اند . در این چرخه ، آب بین هوا و زمین و دریا و بین موجودات زنده و محیط آنها مبادله می شود . جریانهای اصلی مبادله آب در چرخه های آب بصورت زیر است :

1- آب از سطح اقیانوس ها، دریاها، رودخانه ها و ... و از سطح خاک بوسیله نور خورشید و حرارت به بخار آب تبدیل می شود و به طبقات بالای جو انتقال می یابد .

2- بخار آب و قطرات ریز آب بصورت افقی در جو پراکنده می شود و ابرها را بوجود می آورد .

3- در اثر فشرده شدن مولکول های بخار آب و تراکم آنها در ابرها ، جریان نزولات آسمانی بصورت باران ، برف ، تگرگ و ... مجدداً آب را به زمین باز می گرداند .

شکل فوق چرخه آب را به شکل ساده نشان می دهد :

هوایی که تنفس می کنیم از عناصر گازی شکل متعددی تشکیل شده است که در اینجا به شرح مهم ترین آنها می پردازیم :

 

 

 

 

 

8-2- چرخه عناصر گازی شکل :

مهمترین عناصر گازی شکل در کره زمین ، کربن ، نیتروژن و اکسیژن می باشند

8-2-1- چرخه کربن :

عمده ترین منبع کربن ، جو کره زمین می باشد که در آن گاز دی اکسید کربن CO₂)) به فراوانی یافت می شود . مقداری دی اکسید کربن نیز به صورت محلول در آبهای سطح زمین وجود دارد که از طریق بخار شدن به جو زمین راه می یابد .

کربن موجود در دی اکسید کربن در اثر پدیده فتوسنتز و ترکیب با آب تحت تاثیر انرژی خورشید و کلروفیل گیاهان به قند که نوعی هیدروکربن است تبدیل می شود . این هیدروکربن ها در سلول های گیاهی به ترکیبات پیچیده تری تبدیل و این ترکیبات پس از بلع گیاه در بدن گیاه خواران به ترکیبات پیچیده تری تبدیل می شوند .

مقداری کربن از طریق تنفس گیاهان و حیوانات به شکل دی اکسید کربن به جو زمین باز می گردد . مقداری نیز که در بقایای گیاهی و جانوری محبوس است بوسیله تجزیه کنندگان آزاد می شود .

8-2-2- چرخه ازت (نیتروژن) :

ازت یا نیتروژن ((N₂ فراوان ترین عنصر موجود در جو کره زمین است . موجودات زنده مستقیماً نمی توانند از نیتروژن استفاده کنند بلکه باید نیتروژن به صورت ترکیباتی مانند آمونیاک درآید تا برای آنان قابل استفاده باشد . تبدیل نیتروژن به ترکیبات قابل استفاده برای موجودات زنده بوسیله موجودات ذره بینی مانند باکتریها و جلبکها که در آب و خاک فراوانند صورت می گیرد .

نیتروژن هوا ابتدا وارد خاک می شود . این نیتروژن به وسیله باکتریهایی که در برآمدگی ریشه گیاهان وجود دارند ابتدا به نیتریت و سپس به نیترات تبدیل می شود .

نیترات ها بوسیله باکتری ها با هیدروژن ترکیب شده و آمونیاک را می سازند .

آمونیاک نیز بعداً به اسیدهای آمینه تبدیل می شود که سازنده اصلی پروتئین ها است .

وقتی گیاه خواری مانند گاو از گیاه تغذیه می کند نیتروژن پروتئین های گیاهی با نیتروژن پروتئین های حیوانی ادغام می شود و پس از مرگ حیوان پروتئین آن توسط باکتری ها تجزیه و مجدداً به آمونیاک تبدیل می شود .

سپس باکتریها آمونیاک را به نیتریت و نیتریت را به نیترات تبدیل می کنند که مجدداً جذب گیاهان می شود و سیر نیتروژن در چرخه مجدداً آغاز می شود .

 

ÿبحران های زیست محیطی جهان و ایران

جالب ترین رویداد تاریخ زندگی دو تا پنج میلیارد ساله کره زمین ، ظهور انسان به عنوان اشرف مخلوقات است . انسانی که تا 8 هزار سال پیش شماره اش از 5 میلیون نفر تجاوز نمی کرد ، امروزه به شماره ای فراتر از 6 میلیارد نفر رسیده است و با سرعت رشد جهانی 8/1 تا 9/1 درصد در حال تجربه بحرانی از بحرانهاست .

بحران حال و آینده تنها به خاطر افزایش جمعیت نیست . حتی افزایش جمعیت در میان ملل در حال توسعه که رشدی به مراتب بیشتر از ملل توسعه یافته دارند نیز به تنهایی نمی تواند مسئول بحران باشد . کاهش بیش از اندازه منابع طبیعی ، افزایش آلودگیها ، نارسایی توزیع متعادل منابع ، رشد صنعتی و رشد اقتصادی از عواملی هستند که با رشد جمعیت دست به دست هم داده و دارند بحران را پی ریزی می نمایند .

امروزه انسان با انبوهی از مشکلات زیست محیطی مواجه است مشکلات فعلی محیط زیست جهان را می توان در فهرستی از خطرات و تهدیدات محیط زیست به صورت زیر خلاصه نمود :

 

1- نابود شدن لایه ازن

2- اثر گلخانه ای

3- جنگل زدایی

4- بیابان زایی

5- افزایش جمعیت

6- افزایش آلودگیها

7- کاهش منابع طبیعی

8- افزایش سطح آب دریاها

9- افزایش ناراحتی های روانی و افزایش جرائم

10- وابستگی بیش از اندازه به ماشین و وسایل ماشینی

11- شیوع بیماریهای ناشناخته مانند ایدز

12- خطر دستکاری ژنتیکی

13- اسیدی شدن آب شیرین و خاک حاصلخیز

14- شور شدن خاک های حاصلخیز

15- افزایش پسماند و پساب

16- نابودی و مورد تهدید قرار گرفتن گونه های گیاهی و جانوری

17- کاهش منابع آب شیرین و هدر رفتگی آن

18- صید بی رویه و بیش از اندازه آبزیان

19- نابودی کشتزارها به واسطه فرسایش خاک

20- نابودی منابع ژنتیکی

21- افزایش استفاده از سموم آفت کش و علف کش

22- افزایش جنگ ها

23- گرسنگی جهان

همه روزه 42 هزار هکتار از جنگلهای کره زمین به واسطه آز (تبدیل زمین) و نیاز (استفاده از چوب هیزمی) از بین می رود . استفاده از چوب هیزمی همه ساله مسئول از بین رفتن 11 میلیون هکتار از جنگلهاست اگر چه جنگل زدایی بیشتر به خاطر نیاز به انرژی و عدم استفاده منطقی از زمین در جهان سوم رخ می دهد ، در میان کشورهای صنعتی و پیشرفته ، خسران جنگلها به خاطر تبدیل زمین و آلودگیهای محیط زیست و همچنین عدم استفاده منطقی از زمین اتفاق می افتد . در عین حال ، سالانه 15 میلیون هکتار از کشتزارهای جهان نیز از بین می روند . این هدر رفتگی به خاطر دلایل زیر است :

- تبدیل زمین

- فرسایش

- بیابان زایی

- مسموم شدن زمین

فرسایش ، کویر زایی و مسموم شدن زمین به واسطه استفاده غیر منطقی از زمین روی می دهد . تبدیل زمین از یک نوع استفاده به استفاده دیگر ، میزان فرسایش را تا 1000 برابر روی کره زمین بالا برده است . تبدیل زمینهای طبیعی مانند جنگل طبیعی به سایر استفاده ها از دیرباز معمول بوده است ، که این عمل خسارات فراوانی را به منابع طبیعی جهان وارد آورده است . به عنوان نمونه ، بسیاری از اکولوژیست ها موجودات علفزارهای بزرگ جهان را به خاطر همین عمل و استفاده از آتش توسط انسانهای بدوی می دانند .

تبدیل زمین ، فرسایش ، بیابان زایی ، جنگل زدایی ، مسمومیت و آلودگی زمینها (آب و خاک) که دارند سلامت منابع طبیعی جهان را به مخاطره می اندازند ، در بیشتر موارد به واسطه استفاده غیر منطقی از زمین روی می دهند . همین مقدار زمین محدود که واجد توان تولیدی برای استفاده های انسان است به خاطر ندانم کاری انسان دستخوش مصیبت و بلایی گردیده است که دارد موجودیت انسان را دچار تباهی می کند .

میزان تباه شدن زمین ها اگر چه در کشورهای در حال رشد بیش از کشورهای رشد یافته است ، ولی این تباهی حتی در کشوری مثل ایالات متحده آمریکا نیز در شرف وقوع است . در کشور ما نیز چنین امری در حال تکوین است .

جاری شدن سیل های سال های اخیر در کشور ما ، آلودگی شهرهای بزرگ ما ، از بین رفتن سطح وسیعی از جنگل های ما ، رشد بی رویه شهرها ، بیابان زایی گسترده در کشور ما ، متروکه ماندن کشتزارهای ما به خاطر مهاجرت روستائیان به شهرها و واردات چند میلیاردی مواد غذایی و منابع طبیعی به کشور نمونه های ملی از هرج و مرج جهانی در کشور ماست .

استفاده غیر منطقی تنها به زمین ختم نمی شود . چنین امری در مورد آب شیرین در دسترس انسان نیز دارد اتفاق می افتد . بالاترین میزان هدر رفتگی آب در کشاورزی رخ می دهد که پس از آن صنعت در مقام دوم قرار می گیرد .

استفاده غیر منطقی انسان از منابع طبیعی از دو جنبه قابل بحث است : یک جنبه به اجرای مدیریت غلط و نحوه بهره برداری از منابع مربوط می شود و دیگری در رابطه با نادرستی نوع استفاده انسان مصداق پیدا می نماید . که با اشاره ای به وضعیت محیط زیست ایران ، در فصول آینده سعی می گردد به این موارد پرداخته شود .

 

وضعیت محیط زیست ایران :

ایران کشور پهناوری است که وسعت آن 000/647/1 کیلومترمربع یا نزدیک به 165 میلیون هکتار است که در عرض جغرافیایی 25 تا 40 درجه شمالی و طول جغرافیایی 44 تا 63 درجه خاوری واقع شده است . کمتر کشوری از دنیا را می توان نام برد که عرض جغرافیایی آن تا این حد گسترده باشد . به همین علت باید تنوع آب و هوایی و نیز ویژگیهای بارز بوم شناختی را در آن شاهد بود . از این رو ، دیگر نام ایران را کشور گوناگونی ها گذارده اند .

دماهای میانگین روزانه از 20 درجه سانتی گراد در طول کرانه های دریای عمان تا 2- درجه در شمال باختری تغییر می کند . دماهای مطلق نیز در ناحیه خلیج فارس 52 درجه و شمال باختری 38- درجه را نشان می دهند . در حالی که در قسمت های باختری گیلان ، گاه تا 2400 میلیمتر بارش سالانه مشاهده می کنیم . در بیابان لوت شاهد بی بارانی حتی در طول چند فصل نیز هستیم . بنابراین یک چنین آب و هوایی امکان وجود انواع مختلف گیاه و نیز حیات وحش را میسر ساخته و انواع تولیدهای کشاورزی و دامی را در ایران موجب گشته است .

با وجود این ، بارندگی و منابع آب در این سرزمین بزرگ محدود است و تنها کرانه های جنوبی دریای مازندران و نیز غرب کشور با دریافت باران نسبتاً زیاد شرایط مناسبی را عرضه می کنند . به همین دلیل تقریباً در بخش اعظم سرزمین ایران به علت کمی بارش باید شاهد عدم تراکم پوشش گیاهی و در پی آن حیات وحش باشیم. این امر به واسطه عبور کمربند بیابانی جهان از ایران که کانون آن بر روی عرض جغرافیایی 30 درجه شمالی قرار دارد ، به وجود آمده است .

رشته کوههای البرز از باختر تا خاور و زاگرس از شمال باختری تا جنوب خاوری کشیده شده و هر کدام متناسب با جهت گیری خود شرایط اکولوژیکی ویژه ای را عرضه می کنند . زاگرس از مرز ترکیه آغاز و تا پهنه بختیاری در فارس و سرانجام کرمان ادامه یافته و سپس به دو قسمت تقسیم شده و قسمت جنوب شرقی ایران کشیده می شود . پهنای زاگرس در برخی نواحی به 300 کیلومتر و ارتفاع قله های آن عموماً بلند است حداکثر به بیش از 4500 متر می رسد .

با توجه به ویژگیهای مرفولوژیکی کشورمان می توان ایران را به پنج منطقه عمده تقسیم کرد :

1- ناحیه خزری که با بارندگی قابل ملاحظه و پوشش سرسبز خود از مهمترین فضاهای گیاهی و جانوری ایران محسوب می گردد .

2- رشته کوههای البرز که از طالش تا خاور خراسان امتداد دارد و بین خاور و باختر آن از دیدگاه جغرافیای زیستی تفاوت فاحشی وجود دارد . این مطلب مؤید آن است که هر قدر از باختر البرز به خاور برویم ، از ضخامت این کوهها کاسته می گردد . از سوی دیگر بین دامنه های شمالی و جنوبی کوههای البرز نیز اختلاف به خوبی آشکار است ، زیرا دامنه های شمالی در برابر جنگل ها و نسیم دریا واقع اند در حالی که باید از دامنه های جنوبی البرز به سرزمین های وسیع خشک ایران بیاندیشیم .

3- بخش کوهپایه ای و دشت های گسترده بین رشته کوههای البرز و فلات مرکزی این قسمت را شکل می دهند . دشت لوت و کویر نمک در این قسمت واقع است .

4- رشته کوههای زاگرس از خاور آناتولی و شمال باختری ایران منشاء می گیرد و در جهت جنوب خاوری به کوههای جنوبی ایران ارتباط می یابد ( این کوهها از چندین رشته کوه موازی با هم تشکیل شده که بلندترین آن اشترانکوه با ارتفاع 4000 متر است) .

5- میان منطقه کوهپایه ای زاگرس و خلیج فارس به صورت نوار نسبتاً باریک ولی بسیار طولانی ، سرزمین های پستی وجود دارند که قسمت اعظم آن در طول کرانه های خلیج فارس و دریای عمان واقع است .

باید توجه داشت که آب و هوا ، نوع خاک ، وجود ناهمواریها ، موقعیت جغرافیایی و در مجموع محیط طبیعی در پویایی کشور نقش بسزایی را ایفا می کند . در نتیجه محیط طبیعی در شکل یابی و نوع فعالیت های انسانی آثار مهمی برجای می گذارد .

منابع طبیعی هر کشور به عنوان ثروت ملی محسوب می شود که به عنوان میراثی ارزنده است و بایستی آن را برای نسل های آینده محافظت نماییم . حفاظت ، احیا ، اصلاح و توسعه آن منابع از جمله اقدام های ارزنده ای است که باید به آن جامه عمل بپوشانیم .

الف- ویژگی های آب و هوایی ایران

بارندگی قابل ملاحظه به مناطقی مربوط می شود که در معرض بادهای باران آور و نیز در کنار موانع کوهستانی قرار داشته باشند .

در مجموع برای شناخت بیشتر از آب و هوای یک کشور مطالعه گردش عمومی جو کره زمین ، موقعیت جغرافیایی ( قرار گرفتن ایران در عرض جغرافیایی 25 تا 40 درجه شمالی ) ضروری به نظر می رسد . توده های هوایی که ایران را تحت تاثیر قرار می دهند نیز به قرار زیر اهمیت دارند :

توده هوای دریایی گرمسیری

توده هوای قاره ای گرمسیری

توده هوای قاره ای قطبی

توده هوای دریایی قطبی

توده هوای قاره ای شمالگان

توده هوای دریایی استوایی

اصولاً از شرق ایران هیچگونه توده هوایی وارد نمی شود و ما در فصل سرد شاهد ورود توده های هوا از نواحی شمالی ، شمال باختری ، باختری و جنوب باختری به کشور هستیم .

ورود سیستم های پر فشار و کم فشار نیز به ایران آثار متفاوتی را اعمال می کنند . ولی آنچه که بیش از همه موجب خشکی بیش از حد حتی فلات ایران می شود ، همانا استقرار کمربند پر فشار جنب گرمسیری است که در فصل گرم در ایران فعال عمل می کند .

در مجموع بیشترین بارندگی در شمال ایران و پس از آن در غرب کشور صورت می گیرد . هر قدر از باختر به خاور ایران روان شویم از میزان بارندگی کاسته می شود . ارتباط آب و هوا و جنگل از چنان اهمیتی برخوردار بوده که به توزیع جغرافیایی جنگلهای ایران نیز شکل داده است . به عنوان مثال اهمیت بارش و ایجاد و استقرار جنگل و مصرف آب گیاهان جنگلی قابل ذکر است . زیرا برای تولید یک تن چوب کاج و راش به ترتیب 107 و 430 تن آب مورد نیاز است . از سوی دیگر سه درخت تنومند، یا پنج درخت متوسط اکسیژن لازم برای تنفس سالانه یک انسان را تولید می کنند .

ب- ویژگی های خاک های ایران :

در زمینه منابع خاک ایران ، نمی توان اظهار نظر داشت که فضای گسترده ای از فلات ایران به دلیل استقرار کمربند پرفشار جنب گرمسیری و اعمال شرایط آب و هوایی خشک ، از خاک های نامرغوب بیابانی و کویری برخوردار می گردد . البته خاک های مرغوب را می توان در شمال و باختر کشور بیشتر مشاهده نمود . بنابراین در فلات ایران به دلیل نوسانهای شدید عواملی از قبیل دما ، فرسایش آبی ، فرسایش بادی و آثار تخریبی نمک ها از جمله مهم ترین عوامل فیزیکی محسوب می شوند که البته این امر در فلات مرکزی فعال تر است .