دانلود مقاله زنان روستائي ، بهره‌وري، كاهش ضايعات محصولات كشاورزي با فرمت ورد و در 17 صفحه قابل ویرایش

چكيده

علي‌رغم اينكه زنان به عنوان نيمي از نيروي انساني فعال در بخش كشاورزي، بايد در برنامه‌هاي توسعه و به‌ويژه توسعه روستائي مشاركت داشته باشند، اما واقعيت اين است كه زنان با وجود مشاركت در بسياري از فعاليت‌هاي توليدي و كشاورزي، از جايگاه و رتبه خاص اجتماعي برخوردار نيستند. و علت اين امر كم توجهي به نقش‌ها و فعاليت‌هاي آنان است كه موجب شده آنها در برنامه‌ريزي‌ها مورد توجه قرار نگيرند. كشور ايران در توليد بسياري از محصولات به مرز خود‌كفائي رسيده اما اين خود‌كفائي پايدار نمانده، آن هم به دو دليل، «افزايش قيمت و عدم كاهش ضايعات محصولات كشاورزي». بنابراين اگر حجم ضايعات محصولات ادامه يابد بحث امنيت غذائي مردم تحت الشعاع قرار گرفته و رشد ضايعات هزينه‌هاي گزافي تحميل مي‌كند.از اين رو در اين تحقيق، نقش زنان در افزايش بهره‌وري و كاهش ضايعات محصولات كشاورزي مورد بررسي و مطالعه قرار گرفته و براي اين بررسي از مطالعات كتابخانه‌اي استفاده شدو نقش آموزش و فن‌آوري اطلاعات در اين زمينه مدنظر قرار گرفت. با ارائه اطلاعات مفيد و به‌ روز در مورد نگه‌داري و فراوري محصولات كشاورزي به زنان و دختران روستائي مي‌توان گام بلندي در مسير كاهش ضايعات محصولات كشاورزي برداشت.

واژه‌هاي كليدي: زنان روستائي، بهره‌وري، آموزش، فن‌آوري اطلاعات، كاهش ضايعات محصولات كشاورزي.

مقدمه:

اطلاعات و آمار فائو نشان مي‌دهد كه زنان روستايي حدود 40 درصد فعاليتهاي كشاورزي را به خود اختصاص مي‌دهند در حقيقت زنان روستايي به عنوان نيروي كار، جمعيت كثيري را درهمه كشورهاي درحال رشد و از جمله كشور ايران تشكيل مي‌دهند و اين جمعيت در برخي كشورها به بيش از 80% نيروي فعال بخش كشاورزي بالغ مي‌شود. در كشور ما نيز با توجه به خصوصيات و بافت جوامع روستايي و عشايري بخش وسيعي از توليدات كشاورزي و فرآورده‌هاي دامي، برعهده زنان بوده و علاوه بر آن، زن روستائي به عنوان زن خانه و ناظم امور اقتصاد خانواده، در تصميمات و پذيرش ايده‌هاي نو كه منجر به بهبود وضعيت اقتصادي خانواده مي‌گردد، تاثير و نفوذ داشته و سهيم مي‌باشد. و به طور كل دو سوم فعاليتهاي روزمره را به عهده دارد(خوزاني،1368). بنابر تحقيقات فائو بيش از 70 درصد از جمعيت فقير جهان را زنان تشكيل مي‌دهند و چهره فقر بيش از آنكه روستايي باشد، زنانه است. زيرا زنان فقير شهرنشين نيز همان مهاجران درمانده ديروز روستا هستند. آنها ازكليه امكانات جهت بالا بردن كمي و كيفي شرايط و بهبود اوضاع خود محروم مي‌باشند(منجم‌زاده و آجيلي،1385). و با وجود نقش آشكار زنان روستايي در توليد و فرآوري و نگه‌داري محصولات كشاورزي اين بخش از جمعيت روستايي از خدمات آموزشي و كسب مهارتهاي مناسب با فعاليتهاي خود بي‌بهره مانده است (خوزاني،1368). با توجه به محور بودن فعاليتهاي كشاورزي در جريان توسعه اقتصادي كشورمان و نقش بسزايي كه زنان روستايي در توليد مواد غذايي دارند ارتقاء سطح دانش فني آنها براي زندگي هر چه بهتر از اهميت خاص برخودار است. براي كشوري مانند ايران كه درصدد بهبود اقتصاد روستايي مي‌باشد و حمايت از توليد فرآورده‌هاي غذايي آن لازم است، شناخت نقش اين قشر و توجه به بهبود وضع آنها در كشاورزي و مخصوصاٌ زندگي آنها حائز اهميت فراواني است. به تعبير ديگر آنها نيروي كار نامرئي در اقتصاد كشاورزي هستند. نوع فعاليت زنان روستايي در مناطق مختلف كشور متفاوت بوده و بنابه موقعيت خاص فرهنگي و اجتماعي آن منطقه نقش خاصي دارند(رستمي و رحيم‌زاده، 1383). از طرف ديگر چنانچه هدف، حركت در جهت توسعه پايدار باشد، لازمه آن، اين است كه به توسعه انساني توجه خاصي مبذول شود. و يكي از موضوعاتي كه در توسعه انساني مطرح مي‌شود دانائي محوري است. دانائي محوري به دنبال اين است كه انسانها از نظر دانش و آگاهي به آستانه قابل قبولي دستيابي پيدا كنند و به‌خصوص زنان روستائي كه در جهت بهينه‌سازي و بهره‌گيري مطلوب‌تر از امكانات و شرايط موجود مي‌باشند بايد از نظر دانائي، توانايي لازم را كسب كرده باشند. چرا كه به دنبال دانائي توانايي است. بنابراين چنانچه زنان روستائي تسلط به فنون و دانش جديد در جهت بهره‌گيري مطلوب‌تر از امكانات را داشته باشند در حقيقت به اين توانايي مي‌رسند كه تغيير و تحول لازمه را در جامعه خويش بوجود آورند و از نظر اقتصادي درامد مطلوب‌تر كسب نموده و در نتيجه رونق اقتصادي را در خانوار و جامعه روستائي به‌ وجود خواهند آورد.

نقش زنان روستايي در فعاليت‌هاي كشاورزي و توليد:

با وجوديكه زنان روستايي در كشورهاي درحال توسعه، مولد حدود 80 درصد از مواد غذايي هستند و سرپرستي حدود 30 درصد از خانواده‌هاي روستايي را به‌عهده دارند،ولي فعاليت آنها به عنوان فعاليت اقتصادي به شمار نمي‌رود. و بدين‌جهت به سادگي از برنامه‌هاي توسعه كشاورزي و روستايي حذف مي‌گردند. اقدامات و فعاليتهاي انجام شده توسط زنان معمولا در مراحل مختلف كاشت، داشت، برداشت و فراوري و نگه‌داري محصولات كشاورزي دامي و باغي و يا نگه‌داري و مراقبت از دام(بهداشت و تغذيه و ...) مي باشد(خوزاني،1368). و در واقع هرچند كه زنان 49 درصد جمعيت روستايي را شكل مي‌دهند ولي 65 درصد فعاليتهاي كشاورزي در روستا توسط آنان انجام مي‌شود(ويسي و بادسار،1384).در ايران نيز زن روستائي، همانند ساير كشورها به صورت‌هاي مختلف در صحنه كشاورزي فعال است. بر اساس تقسيم كلي كار در كشور ما، معمولا بيان مي‌شود كه امور منزل به عهده زنان و فعاليت بيرون از خانه به عهده مردان است. در مورد زنان علاوه بر انجام فعاليتهاي مرسوم خانه‌داري، در مزرعه نيز به ايفاي نقش مي‌پردازند. در بخش كشاورزي، در بسياري موارد، زنان نقش سنگين‌تري نسبت به مردان دارند. اما اغلب از مؤقعيت پايين‌تري برخوردار بوده و ارزش واقعي نيروي كار آنها به عنوان نيروي كار كشاورزي به درستي مشخص نيست. به تعبير ديگر آنها نيروي كار نامرئي در اقتصاد كشاورزي هستند. از آنجا كه سهم زنان در نيروي كار كشاورزي قابل توجه است، براي كشوري مانند ايران كه درصدد بهبود اقتصاد روستائي مي‌باشد، و حمايت از توليد و فراوري مواد غذائي آن لازم است، شناخت نقش اين قشر و توجه به بهبود وضع آنها در كشاورزي حايز اهميت فراواني است(رستمي و رحيم‌زاده،1383).

نقش زنان در توسعه روستايي:

زنان حدود نيمي از جمعيت جامعه روستايي را تشكيل مي‌دهند و داراي وظايف و نقش‌هاي متعددي هستند. از جمله، همسرداري، كدبانوگري، توليد و تبديل فرآورده‌هاي كشاورزي مثل ماست، پنير و .... و حفظ و نگه‌داري آنها و كار در مزارع خانگي، تهيه آب و وسايل سوخت، كار به صورت مزد بگيرو.... مي‌باشد. زنان روستايي با انجام فعاليت‌هاي درون منزل(آماده كردن غذا، پختن، شستن، نگه‌داري و محافظت از فرزندان و...)و فعاليتهاي بيرون منزل(مثل كشاورزي، دامپروري و ...)و صنايع دستي نقش مهمي را دررسيدن به توسعه روستايي به‌عهده دارند. زن در توليد غذا ، نقش كليدي درغلبه بر گرسنگي و سوء تغذيه به‌عهده دارد. همچنين مطالعات متعدد نشان مي‌دهد كه در كشورهاي جهان سوم، بخش كشاورزي پايگاه اصلي براي اشتغال رسمي زنان مي‌باشد. زنان روستايي ايران از گذشته سهم عمده‌اي در توليد صنايع روستايي داشته و صنعت خود را باهنر توأم كرده‌اند و به‌اين لحاظ در طول تاريخ ايران شاهكارهايي خلق نموده‌اند. زنان صنعتگر روستايي از نظر اقتصادي كمك زيادي به معاش خانواده مي‌كنند، زيرا در اكثر موارد درآمد همسر تامين هزينه‌هاي زندگي را نمي‌كند و درآمد حاصل از صنايع روستايي و همچنين درآمد حاصل از فرآورده‌هاي توليدات دامي و زراعي كه توسط زنان روستايي انجام مي‌گيرد و تهيه مي‌شوند در برخي مواقع حتي از درآمد شوهر نشان هم بيشتر است (جمشيدي،1382). در حقيقت اگر بخواهيم نقش زنان روستايي را در توسعه روستايي بيان كنيم، مي‌توان به نقش عمده‌ي آنها در فعاليت‌هاي كشاورزي و توليدات زراعي، دامي و باغي، صنايع دستي روستايي، فرآوري و نگه‌داري و فروش محصولات كشاورزي اشاره كرد.

بدون شك يكي از محورهاي توسعه، توسعه نيروي انساني است. چرا كه نيروي انساني در تمام عرصه‌هاي توليد و خدمات به عنوان محور فعاليت محسوب مي‌شود. بخش كشاورزي و توليدات كشاورزي نيز، يكي از عرصه‌هايي است كه به فعاليت عمده نيروي انساني نياز داردو البته زنان روستايي از جمله نيروهاي انساني فعال در توليدات كشاورزي مي‌باشند كه همانطور كه در بخش‌هاي قبل اشاره شد، بيش از 80 درصد نيروي فعال بخش كشاورزي محسوب ميشوند. بايد يكي از مباحث مورد تأكيد در توسعه، زنان روستائي باشند كه براي توسعه‌ و توانمندي اين قشر از جامعه بايد به يك جنبه از توسعه نيروي انساني يعني آموزش پرداخت. در حقيقت به دنبال اين هستيم كه سرمايه انساني زنان روستائي يعني علم و دانش و مهارت و تجربه و توان و خلاقيت آنها را به نحو احسن به كار گرفت، و البته اين تنها از طريق آموزش در نيروي انساني هر جامعه ذخيره شده و باعث افزايش بهره‌وري كار آنان در عرصه‌هاي مختلف از ‌جمله، زنان در بخش كشاورزي مي‌شود و توان برخورداري از مطلوبيت‌هاي بالاتر را به آنها مي‌دهد. چرا كه افزايش بهره‌وري به اين بستگي دارد كه عوامل اصلي توليد را درست تشخيص داده و عوامل داخلي و بيروني تأثيرگذار بر كار آنها و مسائل و مشكلات آنها را شناخت و درصدد رفع آن بر آمد. و اين مسئله در مورد زنان روستائي به اين‌گونه است كه براي افزايش مهارت و تجربه و علم و دانش و كاهش مشكلات آنها از طريق آموزش مي‌توان اقدام نمود و از اين طريق بهره‌وري فرد را افزايش داد. بنابراين بايد به‌طورجدي به برنامه‌ريزي براي توسعه نيروي انساني بخش كشاورزي به‌خصوص دختران و زنان روستائي پرداخت. و سرمايه‌گذاري‌هاي فكري و مادي را در اين زمينه متمركز نمود. بديهي است كه اولين گام در برنامه‌ريزي توسعه منابع انساني آگاهي از ويژگي‌هاي نيروي انساني و سمت‌‌‌گيري مناسب در جهت دستيابي به اين هدف خواهد بود(شريعت‌زاده و چيذري،1383). و در اين راستا در مورد زنان روستائي نيز بايد نياز سنجي نمود و سپس به اولويت‌بندي نيازها پرداخت و مسلمآ با توجه به اينكه زمينه‌سازي اصلي توسعه منابع انساني در ايران نيازمند برخورداري از يك آموزش و پرورش قوي و با كيفيت مي‌باشد، پيشنهاد شده كه برنامه‌ريزان و سياست‌گذاران، كيفيت بخشي و تقويت آموزش را در اولويت كاري خود قرار دهند(شريعت‌زاده و چيذري، 1383). بر اين اساس نياز دختران و زنان روستائي نيز در تمام جنبه‌هاي كشاورزي و زندگي روستائي آنان در اولويت قرار مي‌گيرد و مستلزم توجه ويژه است.

دختران و زنان روستائي نقش مهمي در اقتصاد كشاورزي ايفا مي‌كنند. ليكن دسترسي نا چيز آنها به دانش و اطلاعات موجب شده است كه نتوانند بهره‌وري فعاليت‌هايشان را افزايش دهند. و از فرصت‌ها و ظرفيت‌هاي بالقوه خود استفاده كنند(كريمي، صديقي و فعلي،1385). دختران و زنان روستائي با توجه به نقش‌هاي خود نظير عامل توليد، مديريت منزل، تصميم‌گيري و عضوي مؤثر در پيكره اجتماع به آموزش در جنبه‌هاي مختلف كشاورزي و توليد، يعني اعتبارات، نهاده‌هاي كشاورزي و فنون و عمليات كشاورزي، نگه‌داري و فراوري مواد غذائي و كاهش ضايعات محصولات و... نياز دارند. مسئله كاهش ضايعات كشاورزي و توليد، تفكر جديدي در كشور ماست كه توجه مسئولان بخش كشاورزي را به خود جلب نموده و در اين راستا لازم است آموزش‌هاي لازم در جهت افزايش سطح آگاهي و انديشه زنان و دختران روستائي صورت گيرد. و آنان از آخرين دستاوردهاي علمي و نحوه تغيير و تبديل و فراوري محصولات مختلف كشاورزي به مواد جديد آگاهي يابند