دانلود مقاله راهنماي حفاظت و ایمنی آزمایشگاه با فرمت ورد ودر 63 صفحه قابل ویرایش

قسمتی از متن مقاله

مقدمه :

بر طبق آمار سازمان جهانی کار ILO حدود 2 میلیون و 300 هزار نفر هر ساله به دلیل بیماری های شغلی و حوادث ناشی از کار ، می میرند . به این ترتیب گزارش سازمان جهانی کار ، هر روز 860 هزار حادثه شغلی اتفاق می افتد .

سازمان جهانی کار در تازه ترین گزارش خود درباره کنگره جهانی ایمنی و بهداشت کار اعلام کرد : داشتن جهانی بدون حوادث شغلی منجر به مرگ ، امکان پذیر است .

در تمام کشورهای دنیا ، حوادث ناشی از کار در محیط های شغلی اتفاق می افتد که البته باید جدی گرفته شود چرا که برخورداری از یک محیط کار ایمن و سالم ، از حقوق اساسی بشر است ، بنابراین پیشگیری های لازم در این زمینه باید صورت پذیرد . همین طور در این گزارش آمده است که با پیشگیری از حوادث به طور متوسط بیش از دو برابر اصل سرمایه گذاری باز می گردد . به عبارتی بازگشت دو برابری سرمایه اتفاق می افتد .

در کشور ما علیرغم گسترش آزمایشگاهها ، وجود متخصصین ارزشمند و مطرح ، ملاحظات و تجهیزات ایمنی و اطلاعات و تجارت فردی ، حفاظت و ایمنی سازمان یافته و سیستماتیک را در آزمایشگاههای کمتر می توان یافت و این واقعیت به دلیل عدم وجود آموزشهای جامع حفاظت و ایمنی در سیستم های آموزشی کشور بوده است که خوشبختانه در سالهای اخیر استقبال چشمگیری در ارتباط با آموزش و توسعه سیستمهای حفاظت و ایمنی به عمل آمده است .

آشنایی با خطرات و راههای پیشگیری ، آموزش و باز آموزی مستمر ، بازنگری و تمرین همراه با ایجاد سیستم های حفاظت و ایمنی و مشارکت همه کارکنان از بالاترین تا پایین ترین سطوح بایستی به صورت پروتکل در برنامه آزمایشگاه گنجانده شود . هر چند تامین سلامت شغلی وظیفه قانونی سازمان ها و واحدهای کاری به ویژه مدیریت است . اما این اصل باید مورد تاکید قرار گیرد که سلامت و حفظ آن یک مسئولیت فردی ، اجتماعی و سیستماتیک است و هر کارمند آزمایشگاه صرف نظر از موقعیت شغلی و به عنوان یک اصل اخلاقی – قانونی موظف به حفظ آن برای خود ، همکاران و کلیه سیستم های آزمایشگاهی می باشد . اگر چه توسعه روز افزون صنعت و توسعه صنعتی به وجود آمدن تکنیکهای جدید و پیشرفته آزمایشگاهی و استفاده از تجهیزات مدرن پیشرفت قابل توجی محسوب می گردد اما در ورای این سیستم خطرات فراوانی هم وجود دارد .

تماس مداوم با مواد شیمیایی با مواد آزمایشگاهی رادیو اکتیو و نمونه های حاوی آلودگی میکروبی و همچنین تجهیزات برقی که با ولتاژ بالا کار می کنند با تجهیزاتی که تولید امواج الکترومغناطیس یا اشعه های مادون قرمز ، ماورای بنفش یا X می نمایند همگی به صورت خطرات بالقوه و بالفعل می باشد در هر سیستم آزمایشگاهی می بایست با رعایت کلیه استانداردهای حفاظتی ، مواردی مانند آموزش کارکنان ، تهیه دستور العمل داخلی و ابلاغ آن به عنوان راهنمای حفاظت آزمایشگاه را مد نظر داشت .

اصول کلی حفاظت و ایمنی در آزمایشگاههای زیست – پزشکی/ پاسخ های موارد اضطراری ( آتش سوزی )

پاسخ های موارد اضطراری Emenrgency Response :

- مراقب اطرافیان خود در آزمایشگاه باشید . اگر کسی در آزمایشگاه کار غیر اصولی انجام می دهد به او تذکر دهید .

- مراقب دانشجویان و افراد تازه وارد در آزمایشگاه باشید . بیاد داشته باشید که حفاظت و سلامتی او محافظت از سلامتی شماست و بر عکس

- وقتی مسئولیتی جدید در یک آزمایشگاه به عهده می گیرید باید به کمک مسئول مربوطه به طرح عملیات اضطراری در آزمایشگاه آشنا شوید که شامل آشنایی با محل :

- شماره تلفن های اضطراری و اورژانس

- دوش و چشم شور اضطراری

- وسایل برای جمع آوری و رفع آلودگی از مواد آزمایشگاهی پر خطر که ممکن است در آزمایشگاه ریخته شوند .

- راههای خروج اضطراری

آتش سوزی :

آتش سوزی از مهمترین موارد بالقوه اورژانس در آزمایشگاههای بیولوژیک است .

این مسئله مهم است که چگونه می شود از وقوع آتش سوزی در آزمایشگاه جلوگیری نمود و آمادگی داشته باشید که در صورت وقوع آتش سوزی عکس العمل مناسب نشان دهید .

جلوگیری از آتش سوزی :

مصرف حلالهای قابل اشتعال اولین عامل آتش سوزی ها ر آزمایشگاها است .

1- از حداقل میزان حلالهای قابل اشتعال در کارها استفاده کنید

2- مقادیر عمده stock اینگونه حلالها را در کابینت مخصوص نگهداری کنید .

3- مایعات قابل اشتعال را از منابع آتش و ایجاد جرقه دور نگه دارید . هیچگاه از شعله Bunsen burner در محل هایی که با حلالهای قابل اشتغال کار می شود استفاده نکنید .

آمادگی لازم در موارد آتش سوزی

1- باید با امکانات اضطراری مقابله با آتش سوزیهای احتمالی موجود در آزمایشگاه تان آشنایی داشته باشید .

2- وسایل آزمایشگاهی و سایر اشیا را سر راههای عبور و مرور و خروج اضطراری بردارید . بیان داشته باشید که راه عبور راحت و ایمن هم برای عبور سالم شما و هم کسانی که برای کمک اضطراری می آیند ضروری است.

3- بطور منظم هر از گاهی تمرین عملیات اورژانس مقابله با آتش سوزی باید انجام شود .

آتش سوزی روی میز آزمایشگاه :

یک مایع قابل اشتعال روی میز می ریزد و آتش می گیرد . عکس العمل شما باید به ترتیب به این صورت باشد :

1- افراد دیگر در آزمایشگاه و مسئول آزمایشگاه را خبر کرده و زنگ خطر اضطراری را به صدا در آورید .

2- در صورت کوچک بودن آتش از کپسول آتش نشانی و سایر وسایل خاموش کردن آتش استفاده کنید .

3- بطرف راه خروجی بایستید .

4- پایه و منشا آتش را هدف بگیرید .

وضعیت اضطراری : آتش سوزی های بزرگ

1- به فوریت به افراد دیگر خبر دهید که محل را ترک کنند .

2- نزدیکترین خطر را به صدا در آورده و برای گرفتن کمک اضطراری تلفن بزنید .

3- برای محدود نمودن آتش در آزمایشگاه را ببندید .

4- فردی را که با آزمایشگاه و حادثه مربوطه آشنا است را در محل بگمارید تا در صورت لزوم به ماموران آتش نشانی راهنمایی و کمک دهد .

آتش گرفتن روپوش آزمایشگاه :

اگر همکارتان در نتیجه ریخته شدن اتانول و آتش سوزی روپوش او آتش گرفته است شما باید به او کمک کنید تا با افتادن و غلتیدن روی کف زمین ، شعله خفه گردد . سپس محل سوختگی را با آب سرد کنید و در صورت وجود هر گونه ناراحتی جهت سایر مراقبت های پزشکیبه درمانگاه مراجعه کند و حادثه را به سوپروایزر خود گزارش کنید .

پاسخ های موارد اضطراری ( استفاده از مواد شیمیایی)

پاشیدن مواد شمیایی در چشم :

اگر در حال کار کردن با محلول ضعیف اسید کلریدریک مقداری از آنبه چشم شما پاشید باید سریعاً به محل چشمشوی رفته و برای حداقل 15 دقیقه به چشم خود آب بپاشید . سپس در صورت مشاهده قرمزی یا هر گونه ناراحتی به پزشک مراجعه کنید .

امدادهای پزشکی اضطراری:

کارهای زیر را به فوریت انجام دهید :

1- آرامش خود را حفظ کنید .

2- عملیات نجات را در صورت ضرورت به اجرا در آورید .

3- درخواست اورژانس نمایید .

4- فرد را حرکت ندهید مگر اینکه خطر آسیب بیشتر وجود داشته باشد .

5- فرد مجروح را گرم نگه دارید .

استانداردهای لازم برای حفظ سلامتی و ایمنی محیط آزمایشگاه :

- شما باید آموزش کافی برای کار کردن با مواد شیمیایی پر خطر Hazardous chimicals دیده باشید .

- باید راهنمای مراقبت های ایمنی – بهداشتی در آزمایشگاه به راحتی در دسترس باشد .

- باید از وجود و آزمایشاتی که مواد شیمیایی پر خطر در آزمایشگاهتان استفاده می شوند اطلاع داشته باشید .

- باید راههای تشخیص وجود و یا رها شدن مواد پر خطر در آزمایشگاه را بدانید.

- باید تجهیزات شخصی حفاظتی و کنترل فنی در برابر مواد شیمیایی پر خطر را در اختیار داشته باشید .

- باید با راههای صحیح پاسخ به موارد اورژانسی آشنا باشید .

- نکته ای که مهم است این است که بین عوامل پر خطرHazardous و خطرناکDongerous تفاوت قائل شویم . کار کردن با مواد منفجره هر چقدر هم احتیاط کنید خطرناک است . اما ما می توانیم خود را در برابر خطرات ناشی از کار کردن با عوامل پر خطر مثل HBV وHIV با پیش بینی – برنامه ریزی و احتیاط حفاظت کنیم .

- وقتی شما کاملاً خسته هستید .

احتمال وقوع حادثه در ضمن کارتان زیاد می شود .

همینطور وقتی شما خسته هستید ممکن است در مورد کاری که می کنید درست نتوانید فکر کنید . ممکن است لوله های آزمایش را با هم اشتباه کنید و یا درست نتوانید دستورالعمل آزمایش را اجرا کنید .

- همچنین درست نیست که آزمایشی را با عجله و یا با خستگی انجام دهید .

- در این موارد کار درست انجام نخواهد داشت زیر شما کاملاً آگاهانه و از روی هوشیاری کار نمی کنید .

- اگر کار شما در رابطه با خون انسان یا مایعات بدن است باید آموزش کافی برای کار با نمونه هایی که موجب تماس شما به عوامل بیماریزایی که از طریق خون منتقل می شوند را داشته باشید .

- دسترسی به راهنمایی مهار و کنترل عوامل عفونی داشته باشید .

- نسبت به هپاتیت B واکسینه شده باشید .

- پس از اتمام کار با سرنگ حتماً آن را در در ظرف مخصوص اجسام تیز (Safety box ) قرار دهید .

- مواد شیمیایی پر خطر Hazardous مواد شیمیایی آزمایشگاهی که دارای اثرات حاد یا مزمن زیان آور روی سلامتی هستند عبارتند از :

1- کارسینوژنها مانند فرمالدئید

2- مواد خورنده Corrosive مانند فنل

3- سموم کبدی مانند کلروفورم

4- موتاژنها مانند اتیدیوم بروماید

5- نفروتوکسینها مانند استونیتریل

6- نوروتوکسینها مثل اکریل آمید

7- تراتوژنها مانند فرمامید

برشور اطلاعت حفاظت و ایمنی (MDS) Material Safety Data Sheet که توسط شرکت تولید کننده مواد شیمیایی تهیه می شود مرجع خوبی برای آگاهی از خطرات و نکات ایمنی برای کار با مواد است. بسیار مهم است که قبل از کار کردن با یک ماده شیمیایی جدید این برشورها را مطالعه کنید . این بروشورها اطلاعات با ارزشی در مورد خطرات این مواد از جمله اطلاعات در موارد زیر را به شما می دهد.

- خواص فیزیکی و شیمیایی

- پایداری و واکنش ها

- سمیت و خطرها برای سلامتی انسان

- اثرات حاد و مزمن تماس با این مواد

- حد و میزان مجاز تماس با آنها

بر چسب ها منبع خوبی برای بدست آوردن اطلاعات در مورد خطرات مواد شیمیایی است.

برچسب موجود روی ظروف مواد شیمیایی حاوی اطلاعات در مورد اسم عمومی و خطرات و همچنین ممکن است اطلاعات دیگر شامل نحوه کار کردن – نگهداری و شیوه عملکرد در موارد اورژانس نیز باشد .

اکریل آمید ماده شیمیایی خطرناک است که در آزمایشگاهها زیاد استفاده می شود اکریل آمید اثر آنی ندارد. بلکه بتدریج در بدن جمع می شود. کسانی که با اکریل آمید کار می کنند متوجه خطری نمی شوند زیرا ((اثر نوروکسین )) آن فوری نیست. ولی انباشته شدن تدریجی آن در بدن به مرور اثر بد خود را می گذرد . حداکثر دوز مجاز تماس permissible exposure limit ( PEL ) با اکریل آمید 0.3mg می باشد.

در صورتی که با ماده شیمیایی خاصی کار می کنیدmsds ماده را در اینترنت جستجو نمایید تا از خطرات احتمالی آن آکاه شود . حداکثر دوز مجاز مواد در msds ماده توضیح داده شده است. دوز مجاز تماس ( PEL) بر حسب غلظت توسط ماده شیمیایی در هوا است و یعنی میزانی که تقریباً تمام افراد در طی 8 ساعت کار روزانه می توانند با آن در تماس باشند بدون اینکه اثر زیان ۀوری روی سلامتی آنها داشته باشد. در گزارش National Research council prudent practices توصیه شده است که با موادی که حداکثر دوز مجاز آنها کمتر از 50mg/m3 است در زیر هود شیمیایی کار شوند.

نگهداری مواد شیمیایی در آزمایشگاه ها لازم است که موادشیمیایی به طریق ایمن و صحیح نگهداری شوند این کار باعث می شود که :

1- به سهولت و بطور موثر بتوان با آن کار کرد

2- خطر آتش سوزی را کم می کند .

3- از مخلوط شدن اتفاقی مواد ناسازگار incompatible در موارد اورژانس جلوگیری می شود .

4- تماس با مواد خورنده و سمی را به حداقل می رساند .

مقررات برای نگهداری مواد در آزمایشگاه برای مدت خیلی طولانی موادی را که نیاز ندارید در آزمایشگاه نگه ندارید. همیشه بر چسب اطلاعات روی مواد را بخوانید و تاریخ دریافت را پیش از انبار کردن روی آن بنویسید.

مواد ناپایدار و واکنش کننده سریع را بیش از 6 ماه در آزمایشگاه نگه ندارید.

هرگز مواد شیمیایی نا معلوم و بدون برچسب را نگه ندارید.

مواد مختلف را بر اساس سازگاری آنها دسته بندی و در هر گروه بر حسب حروف الفبا نگه داری کنید.

مواد شیمیایی خیلی سمی را در محل جداگانه ای نگه دارید.

نگه داری مواد شیمیایی جامد و پودر:

مواد جامد خشک را می توان در کنار هم انبار کرد . برای اطمینان از سازگاری آنها مواد آلی و غیر آلی را از هم جدا نگه دارید . برچسب کدهای رنگی شرکت تولید کننده یک راه ساده برای تشخیص مواد ناسازگار که با هم نمی توان آنها را نگه داری کرده می باشد .

مواد شیمیایی مایع :

مرحله اول تعیین گروههای اصلی این مواد شامل اسید- بازها – مواد قابل اشتعال – اکسید کننده ها و مواد فوق العاده سمی است.

اسیدها باید در سینی یا تشک نگه داری شوند که در صورت ریخته شدن از پاشیده شدن آنها در آزمایشگاه جلوگیری شود و همچنین بتوان کاملاً آنها را از هم جدا نمود.

خیلی از آزمایشگاهها فقط اسیدهای معدنی مثل نیتریک اسید را در کابینت های مقاوم به اسید نگه می دارند .

اسیدهای آلی – بازهای آلی و مواد قابل اشتعال : این مواد را می توان با هم نگهداشت در صورتی که آنها را در تشتک پلاستیکی مقاوم به اسید قرار دهید تا به اندازه کافی از هم جدا باشند.

اکسید کننده ها: اکسید کنندها از لحاظ شیمیایی فوق العاده فعال هستند. آنها را باید از سایر مواد شیمیایی جداگانه نگهداری کرد.

مواد شیمیایی بسیار سمی :

مواد سمی مانند کارسینوژنها و مواد مضر برای تولید مثل را باید در کابینت های جدا نگه داری کرد.

مواد سمی فرار که تولید بخار می کنند را باید در ظرف در بسته نگه داشت.

لیستی از مقدار و مصرف این گونه مواد خیلی سمی و واکنش کننده باید همواره در آزمایشگاه وجود داشته باشد.

از قفسه های لبه دار برای نگه داری مواد استفاده کنید تا در صورت وقوع زلزله – آتش سوزی یا حادثه از افتادن آنها جلوگیری شود. محلولهای ساخته شده و مواد شیمیایی را که بطور معمول در کارهایتان استفاده می کنید را به مقدار کم در قفسه لبه دار بالای میز کار می توان نگه دارید.

- محل نگهداری مواد خورنده – سمی – قابل اشتعال و واکنش کننده های سریع باید نزدیک هود شیمیایی قرار داشته باشد. تا :

الف- از مخلوط شدن اتفاقی مواد ناسازگار در حوادث جلوگیری شود .

ب- خطر آتش سوزی کم شود .

ج- افراد تشویق شوند که در موقع استفاده و انتقال مواد شیمیایی از هود استفاده کنند .

پاسخ های موارد اضطراری ( وسایل حفاظت فردی – خطر کار با مواد شیمیایی)

محافظت صورت و چشم :

همیشه از چشمهای خود حفاظت کنید عینک حفاظتی دارای حفاظ کناری و حفاظ کامل صورت موجب محافظت در مقابل پاشیدن مواد شیمیایی و مواد موجود در هوا می شوند . از عینک محاظ دارای حفاظ کناری در هنگام کار کردن در برابر پاشیده شدن مقادیر کم مواد شیمیایی پر خطر برای مثال موقع باز و بسته کردن بطریها یا باز کردن در لوله های میکرو سانتریفوژ استفاده کنید . از عینک های بزرگ Goggles هنگام کار با مواد واکنش کننده خیلی خطرناک یا با حجم زیاد ( یک لیتر یا بیشتر ) استفاده کنید .

از حفاظ صورت موقعی که با حجم خیلی زیاد مواد پر خطر کار می کنید و یا موقعی که لازم است چشم و صورت هر دو را حفاظت کنید استفاده نمایید . برای مثال وقتی ظرف در بسته ای را از نیتروژن مایع خارج می می کنید یا هنگامی که با اشعه (transilluminator) U.V کار می کنید استفاده کنید .

-موقع باز کردن درب لوله اپندورف چند قطره فنل به چشم شما می پاشد . چه کار خواهید کرد ؟

1- سریع داخل چشمهایتان را آب بپاشید .

2- با فشار انگشت چشمهایتان را باز نگهدارید تا داخل پلکهایتان نیز شستشو شوند .

3- به پزشک مراجعه کنید .

4- حادثه را به مسئول آزمایشگاه گزارش کنید .

دستکش :

پوشیدن دستکش ساده ترین و موثرترین راه حفاظت برای جلوگیری از تماس با مواد شیمیایی است . اما دستکش باید نسبت به مواد شیمیایی خاص که به آن کار می کنید مقاوم باشد . هیچ دستکشی وجود ندارد که نسبت به همه مواد شیمیایی نفوذ ناپذیر باشد . بنابراین موثرترین روش عوض نمودن مداوم دستکش ها بخصوص وقتی که می بینید آلوده شده است می باشد .