مقدمه:
امروزه بيش از هر زمان بحث در مورد يك سازمان و تشكيلات، وابسته به دانستن داده ها و اطلاعات، مديريت داده ها و تصميم گيری ها خواهد بود . بدون داشتن مديريت ، ارزش داده و اطلاعات نامفهوم می باشد . هدف ما در اين درس حفظ ارزش داده ها وگرفتن اطلاعات مفيد از داده ها می باشد .

سيستم‌ ذخيره و بازيابي اطلاعات در معناي عام :

هر سيستمي كه به كاربر برنامه‌ساز يا نابرنامه‌ساز ، امكان دهد تا اطلاعات خود را ذخيره، بازيابي و پردازش كند.

تاريخچه و مفاهيم اوليه

نسلهاي ذخيره و بازيابي اطلاعات

در اين نسل رسانه خارجي معمولاً نوار بوده است. اين نسل را مي‌توان نسل بي‌نرم‌افزار واسط نيز ناميد.

مشخصات كلي اين نسل عبارتند از :

1ـ ساختار فايلها ترتيبي است.

2ـ ساختار فيزيكي همان ساختار منطقي فايل است.

3ـ تنها روش پردازش فايلها، پردازش يكجا يا دسته‌اي (Batch Processing) است.

4ـ نرم‌افزار تنها عمليات ورودي/ خروجي را انجام مي‌دهد. نرم‌افزار واسطي براي مديريت پردازش فايلها وجود ندارد.

5ـ طراحي ساختار فيزيكي فايلها هم، برعهده كاربر است.

6ـ هرگونه تغيير در ساختار داده‌ها و يا رسانه‌هاي ذخيره‌سازي سبب بروز تغيير در برنامه و بازنويسي و كامپايل آن مي‌شود.

7ـ داده‌ها براي كاربرد خاصي طراحي و سازماندهي مي‌شوند.

8ـ اشتراك داده‌ها (Data Sharing) مطرح نيست.

9ـ تكرار در ذخيره‌سازي داده‌ها در بالاترين حد است.

10ـ براي انجام عمليات بهنگام‌سازي، الزاماً فايل ديگري ايجاد و تغييرات را در آن وارد كرده، نسخه قديمي را به عنوان «فايل پدر» نگهداري مي‌كنند و به اين دليل نسخه‌هاي متعددي از يك فايل نگهداري مي‌شوند.

اين نسل را بايد نسل شيوه‌هاي دستيابي (Access Methods) ناميد. مهمترين ويژگي اين نسل را بايد پيدايش نرم‌افزارهاي موسوم به «شيوه‌هاي دستيابي» و همچنين ايجاد رسانه‌هاي با دستيابي مستقيم (يعني ديسك) دانست.

نرم‌افزار شيوه دستيابي، نرم‌افزاري است كه به جنبه‌هاي فيزيكي محيط ذخيره‌سازي و عمليات در اين محيط مي‌پردازد. به نحوي كه ديگر برنامه كاربر نيازي به پرداختن به اين جنبه‌ها را ندارد.

مشخصات اين نسل عبارتند از :‌

1ـ نرم‌افزار واسط براي ايجاد فايلها با ساختارهاي گوناگون بين برنامه‌هاي كاربردي و محيط ذخيره‌سازي وجود دارد.

2ـ امكان دستيابي ترتيبي و مستقيم به ركوردها (نه فيلدها) وجود دارد.

3ـ پردازش در محيط‌هاي بلادرنگ (Real Time) و برخط (On – Line) بسته به نوع سيستم عامل مي‌تواند انجام شود.

4ـ ساختار فيزيكي و ساختار منطقي فايلها از يكديگر جدا هستند ولي نه تا حدي كه برنامه‌هاي كاربردي از محيط فيزيكي ذخيره‌سازي مستقل شوند.

5ـ تغيير در رسانه‌هاي ذخيره‌سازي بر روي برنامه‌هاي كاربردي تاثير چندان ندارد.

6ـ هنوز امكان بازيابي براساس چندين كليد وجود ندارد.

7ـ ايمني و حفاظت داده‌ها مطرح بوده ولي روشهاي تامين امنيت و حفاظت ابتدايي هستند.

8ـ داده‌ها همچنان براي كاربردهاي خاص طراحي و ذخيره‌سازي مي‌شوند.

9ـ تكرار ذخيره‌سازي هنوز در حد نسبتاً بالايي وجود دارد.

10ـ براي پياده‌سازي فايل با ارتباط خاصي بين انواع ركوردها (مثلاً ارتباط سلسله مراتبي) خود برنامه‌ساز بايد ارتباطات را در برنامه‌اش بسازد.

در اين نسل نرم‌افزاري كاملتر از نرم‌افزار دستيابي به عنوان واسط بين برنامه‌هاي كاربردي و فايلهاي محيط فيزيكي طراحي و ايجاد شد. در اين نسل دريافتند كه مي‌توان برنامه‌هاي كاربردي را در قبال رشد فايلها (File Growth) مثلاً افزودن يك فيلد به يك نوع ركورد از يك فايل مصون نگاه داشت. تا قبل از اين نسل برنامه‌هاي كاربردي فقط در قبال تغييرات سخت‌افزاري و رشد كمي فايلها (يعني افزايش حجم داده‌هاي فايل) مصون بودند. مشخصات كلي اين نسل عبارتند از :‌

1ـ نرم‌افزار نسبتاً پيچيده‌اي به نام سيستم مديريت داده‌ها واسط بين برنامه كاربردي و محيط فيزيكي ذخيره‌سازي است.

2ـ فايلهاي منطقي متعددي مي‌توانند از داده‌هاي فيزيكي مشترك بهره‌برداري كنند و اين فايلها مي‌توانند به هم مرتبط باشند.

3ـ ميزان تكرار ذخيره‌سازي كاهش يافته است.

4ـ داده‌هاي مشترك در كاربردهاي متنوع به كار مي‌روند.

5ـ صحت داده‌هاي ذخيره شده تا حدي تامين مي‌شود.

6ـ نشاني‌دهي به داده‌ها در سطح فيلد يا گروهي از فيلدها امكان‌پذير است.

7ـ تسهيلاتي براي پردازش فايلها پيش‌بيني شده است.

8ـ بازيابي به كمك چند كليد (Multikey Retrieval) امكان‌پذير است.

9ـ تركيبي از انواع ساختارهاي فايل به كار گرفته مي‌شود.